Przegląda filmów wybitnego, przedwcześnie zmarłego dokumentalisty (1946-81), który jak nikt wcześniej w polskim kinie łączył obserwację z kreacją i fikcją.
WOJCIECH WISZNIEWSKI nakręcił łącznie niespełna tuzin filmów. Niemal wszystkie to krótkie metraże lub etiudy studenckie, z wyjątkiem godzinnej fabuły „Historia pewnej miłości” i spektaklu telewizyjnego „Palacz zwłok”. Pomimo skromnego dorobku pozostaje jednym z najbardziej fascynujących polskich reżyserów, niepodrabialnym twórcą, który na przestrzeni kilkunastu lat i w zaledwie paru dziełach wypracował własną formułę kina. Z pobłażaniem odnosiło się ono do dzielących poszczególne gatunki różnic; rozwijało formę, jakiej nikt wcześniej w polskim kinie nie widział; proponowało konceptualną grę w tropy i skojarzenia, której stawką była często krytyka PRL-owskiego ustroju i podtrzymującej go zmurszałej ideologii.
Zaczynał z przytupem: jego wczesna etiuda, „Zawał serca” z 1967 roku, pełna jest ekspresjonistycznych ustawień kamery, rwanego montażu i dominującego na ścieżce dźwiękowej jazzu. Tytuł filmu, zrealizowanego na zlecenie UNESCO i przestrzegającego przed zbyt gwałtownym tempem życia, okazał się dla Wiszniewskiego proroczy. Urodzony w 1946 roku twórca zmarł na zawał w wieku zaledwie 35 lat. Szykował się wówczas do realizacji pełnometrażowego debiutu fabularnego „Porwanie króla”, osadzonego w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Wielu miłośników Wiszniewskiego stara się wskazać w jego dorobku pewne powracające motywy, by choćby trochę przybliżyć się do jego tajemnicy. Czy autor słynnego „Elementarza”, zdumiewającej analizy polskości i polskiego stanu ducha lat 70. ubiegłego wieku, był przede wszystkim dokumentalistą? Czy tylko poszerzył ramy gatunku, wprowadzając do niego inscenizację, przemyślne tricki formalne, reżyserując swoich bohaterów i konstruując narrację opartą raczej na tłumaczonych na obrazy ideach aniżeli na biograficznej historii? A może wynalazł zupełnie nowy sposób opowiadania?
Jedną z przyjemności towarzyszących oglądaniu dzieł Wiszniewskiego jest to, że nie dostarczają one prostych odpowiedzi na te pytania. Co więcej, poszczególne filmy bardzo się od siebie różnią. Niewiele łączy ocierającą się o (zamierzoną?) autoparodię relację z obozu dla studentów szkół artystycznych „Wilkasy 70” z przemieniającym się w esej o stalinizmie portretem „Wandy Gościmińskiej. Włókniarki”. Jeśli szukać mimo wszystko punktów wspólnych, to najważniejszym będzie skupienie Wiszniewskiego na ludziach pracy (stolarzach, górnikach, przodownikach, wieśniakach), istotnych także dlatego, że doskonale uosabiają oni PRL-owski system awansu i towarzyszącą mu propagandę, którym to zjawiskom reżyser przygląda się z dużym zainteresowaniem.
Po 35 latach od śmierci Wiszniewskiego niektóre elementy jego stylu weszły już na stałe do repertuaru kina dokumentalnego (od quasi-inscenizacji wydarzeń z przeszłości po ciągłą oscylację między pierwiastkiem fikcyjnym a faktami). Moc oddziaływania samych filmów jednak nie osłabła: wciąż imponują one odwagą, radykalizmem i celnością obserwacji. Wiszniewski stworzył dzięki nim prawdziwy „Elementarz” – dla następnych filmowców, którzy zapragną wywrócić kino do góry nogami.
Filmografia
Wszystkie filmy pokazywane są na Dwóch Brzegach
1978 … Sztygar na zagrodzie…|Foreman On A Farm
1976 Stolarz|The Carpenter
1976 Elementarz|The Primer
1975 Wanda Gościmińska. Włókniarka|Wanda Gościmińska. A Weaver
1974 Historia pewnej miłości|Random Love Story
1973 Opowieść o człowieku, który wykonał 552% normy|A Story of a Man Who Filled 552% of the Quota
1971 Wilkasy 70
1970 Jutro. 31 kwietnia – 1 maja 1970|Tomorrow. April 31 – May 1
1969 Ślad|Trace
1967 Zawał serca|Heart Attack
Gospodarzem pokazu filmów Wiszniewskiego w niedzielę 31 lipca o 16.00 będzie Tadeusz Sobolewski, który opowie o twórczości reżysera.
TADEUSZ SOBOLEWSKI jest jednym z najbardziej cenionych i wpływowych polskich krytyków filmowych. Urodził się w 1947 roku, ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Zainteresowanie literaturą szybko uzupełnił o pasję filmową. W latach 70. ubiegłego wieku był związany z tygodnikiem „Film”, a od 1981 regularnie współpracuje z miesięcznikiem „Kino”. Przez kilka lat był redaktorem naczelnym tego pisma, a obecnie prowadzi w nim stałą rubrykę z felietonami. Na co dzień pisze o filmach i kulturze dla „Gazety Wyborczej”. Współtworzył także program „Kocham Kino” (wraz z Grażyną Torbicką), jest autorem kilku książek.
Recenzje i eseje Tadeusza Sobolewskiego charakteryzują się niebywałą erudycją i dbałością o precyzję stylu. Dla wielu kinomanów jego opinia na temat filmu jest wiążąca, ponieważ wiedzą, że jest on przenikliwym i wrażliwym obserwatorem współczesnego kina. Sobolewski jest również wyśmienitym znawcą starszych filmów, którym poświęcił zeszłoroczną „Lekcję kina” w Kazimierzu. Gość Dwóch Brzegów nie boi się popkultury, ale jako widz chadza własnymi ścieżkami. Wierzy, że współczesne kino kryje w sobie szereg nieodkrytych talentów, dlatego też z ciekawością ogląda dzieła początkujących twórców. W sztuce szuka niezmiennie duchowości i metafizyki, wyławiając z obejrzanych filmów te elementy, które zwykle bardzo trudno nazwać.
Obok krytyki filmowej Tadeusz Sobolewski uprawia również wysokiej próby eseistykę (świetnie przyjęty zbiór „Dziecko Peerelu”). W 2012 roku wydał książkę bazującą na własnych wspomnieniach o Mironie Białoszewskim, zatytułowaną „Człowiek Miron”. Jego felietony z „Kina” i wybrane teksty z „Gazety Wyborczej” ukazały się ostatnio w tomie „Kino swoimi słowami”.
Sebastian Smoliński
WOJCIECH WISZNIEWSKI – RETROSPEKTYWA
Przegląd filmów wybitnego, przedwcześnie zmarłego dokumentalisty (1946-81), który jak nikt wcześniej w polskim kinie łączył obserwację z kreacją i fikcją. Podczas Dwóch Brzegów zaprezentujemy wszystkie filmy z dorobku reżysera. więcej...
ZNAJDŹ NAS