RETROSPEKTYWA REŻYSERSKA | ANDRZEJ ŻUŁAWSKI | Sekcje | 10. Festiwal Filmu i Sztuki Dwa Brzegi

W retrospektywie Andrzeja Żuławskiego, jednego z najbardziej niezwykłych i cenionych na świecie polskich twórców, znalazły się kluczowe filmy w jego dorobku. Od debiutanckiej „Trzeciej części nocy” po uznawany za testament „Kosmos”, ukończony niedługo przed śmiercią artysty. Sensualne, oszałamiające nadmiarem bodźców, erudycją i niepodrabialną energią filmy Żuławskiego są dziś równie nowoczesne jak w momencie premiery.

……….

Gdy studenci łódzkiej filmówki planowali wyjazd na Zachód, on marzył o studiach w Polsce. Kiedy już po dyplomie śnili o zagranicznej karierze, on, wtedy emigrant polityczny, tęsknił za językiem polskim. Ze szlachetnym wdziękiem inteligenta, za którym stały całe pokolenia świetnie wykształconych przodków, wygłaszał bezlitosne sądy o innych twórcach. Zawsze był szczery, często do bólu. Mówiono o nim enfant terrible polskiego kina.

Osobność Andrzeja Żuławskiego nie przejawiała się tylko w relacjach ze środowiskiem filmowym, ale przede wszystkim – w jego dziełach. Stworzył unikalny język kina, nierzadko świadomie przekraczający granicę kiczu i barokowej przesady. Jako pisarz, autor przeszło dwudziestu powieści, sam tworzył scenariusze do swoich filmów. Od aktorek i aktorów wymagał całkowitego poświęcenia się roli. Do legendy przeszła scena „Opętania”, w której bohaterka grana przez Isabelle Adjani pogrąża się w konwulsjach. Ważną rolę w kinie Żuławskiego pełnił też szybki, rytmiczny montaż i pieczołowicie przygotowywana scenografia. Nastrój doskonale podkreślała muzyka, zwykle Andrzeja Korzyńskiego, kolegi reżysera jeszcze ze szkolnej ławy i jednego z jego nielicznych stałych współpracowników.

To całościowe, autorskie podejście do kina było owocem studiów na Wydziale Reżyserii paryskiego Instytutu Wyższych Studiów Filmowych. Pracę magisterską Żuławski poświęcił „Kanałowi” Andrzeja Wajdy, a po studiach został jego asystentem na planie „Samsona”. Funkcję tę pełnił jeszcze w czasie realizacji „Młodości dwudziestolatków” i „Popiołów”. Chociaż spotkanie z wtedy już sławnym i uznanym reżyserem było dla Żuławskiego ważnym wydarzeniem, to nie wpłynęło znacząco na jego późniejsze wybory artystyczne. Kiedy pokazał Wajdzie „Trzecią część nocy”, swój oryginalny pełnometrażowy debiut, ten wyraźnie polecił mu, aby przemontować film. Żuławski odmówił – był pewny swojej twórczej strategii. W kolejnych latach konsekwentnie rozwijał charakterystyczny styl, mimo że publiczność nie od razu doceniała wszystkie jego dzieła.

Kiedy dziś ogląda się filmy Andrzeja Żuławskiego, nie sposób odczuć, że powstały w konkretnym miejscu i czasie. Wręcz przeciwnie. Ich styl i strona estetyczna wciąż potrafią zachwycić. Tematy, jakie porusza reżyser – od natury tkwiącego w ludziach zła, przez grozę szaleństwa, uniwersalną potrzebę religijności, niepokojący motyw sobowtóra, aż po poświęcenie i miłość – wcale nie straciły na aktualności. Nurtujące Żuławskiego pytania o specyfikę kina jako widowiska oraz status aktora we współczesnej kulturze ciągle brzmią fascynująco.

Bartosz Marzec